O Χρήστος Ν. Θεοφιλης σε διάλογο με τον
Δρ. Μάνθο Σαντοριναίο
Καλλιτέχνη - Ερευνητή, Επίκουρο Καθηγητή ΑΣΚΤ
Υπέυθυνο Εργαστηρίου Πολυμέσων-Υπερμέσων
XΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ: Από το 1970 και καταλυτικά σήμερα η κοινωνία της πληροφορίας θέτει το αίτημα του καλλιτέχνη να υπερβεί τις δεξιότητες των μέσων του, και το έργο του να μορφοποιηθεί μέσα από τις νέες τεχνολογίες. Η τέχνη μεταφέρεται διαδραστικά ως πληροφορία, θρυμματίζει τον αυτοεγκλεισμό της με ότι αυτό συνεπάγεται. Ο παγκόσμιος ιστός είναι νέα διατύπωση ελευθερίας της βούλησης, η νέα Τέχνη ως εικόνα άυλη και η πληροφορία κτήμα των χρηστών. ..
Μάνθος Σαντοριναίος : Συμφωνώ εν μέρει. Πάντα η Τέχνη βρισκόταν ανάμεσα στο υλικό και στο άυλο . Ο καλλιτέχνης, όπως λέει ο Φρανκαστελ, ( Pierre Francastel) κρύβει μέσα του μια διπλή ιδιότητα, την ιδιότητα του διανοούμενου και αυτή του χειρονάκτη τεχνίτη. Σήμερα στο ψηφιακό πολιτισμό απελευθερώνεται η ιδιότητα του διανοουμένου : ο καλλιτέχνης μπορεί να εισάγει κατευθείαν τις ιδέες του στο εργαλείο του και το εργαλείο, ο υπολογιστής, να τις υλοποιήσει αυτόματα μόνος του.
Όμως η τοποθέτηση του κάθε καλλιτέχνη απέναντι στην Τέχνη και το άυλο δεν σχετίζεται τόσο με την τεχνολογία που χρησιμοποιεί, όσο με τη συνείδηση και την ιδεολογική τοποθέτηση του. Σε ένα κείμενο του ο καθηγητής μου Ποπέρ (Frank Popper) διαχωρίζει τη Τέχνη από το έργο Τέχνης. Πχ ένα γκράφιτι είναι Τέχνη, ενώ ένας πίνακας που μπορεί να εκτεθεί και να πουληθεί σε μια γκαλερί είναι έργο Tέχνης. Το γκράφιτι, ένα δρώμενο, όπως και οι δράσεις στο δίκτυο είναι μη αντικείμενα Τέχνης εφόσον τα αντιμετωπίσει έτσι ο δημιουργός τους, είναι έργα που περιέχουν στη διαδικασία δημιουργίας τους την έννοια της μη ύλης με το χαρακτηριστικό του μη εμπορικού έργου με στόχο την άμεση άνευ όρων επικοινωνία με το κοινό. Πολλές φορές περιέχουν και την διαδικασία της φθοράς, της καταστροφής τους μέσα στο χρόνο. Άρα σε σχέση με το άυλο, το ερώτημα είναι σε ποιο σύστημα κυρίως ιδεολογικό και οικονομικό εντάσσεται το έργο.
Ως προς το χώρο των ιδεών εκεί οι συνθήκες είναι πιο δύσκολες, αλλά και πιο ενδιαφέρουσες.
Το ερώτημα τι καινούργιο φέρνει η ψηφιακή Τέχνη απαιτεί μια ιδιαίτερα πολύπλοκη διαδικασία προσέγγισης, απόλυτα συνδεδεμένη με όλα τα υπόλοιπα στοιχεία του Πολιτισμού όπως πολιτική, κοινωνία, επιστήμη, φιλοσοφία, τεχνολογία, καθημερινός τρόπος ζωής και άλλα.
Αρχίζω να πείθομαι ότι αυτό που λείπει τελικά περισσότερο, είναι μια ισχυρή φιλοσοφική ιδέα που θα χαρακτηρίσει ( ερμηνεύσει ) την εποχή και θα δώσει την έναρξη δράσεων σε πολλούς χώρους και βέβαια στην Τέχνη. Είναι θλιβερό να έχουμε τόσα μέσα επικοινωνίας, μνήμης, μετακίνησης σε τόπους, καταγραφής και να μην υπάρχει ένα νέο πνευματικό εργαλείο ερμηνείας.
Κρίνουμε τα πάντα με εργαλεία σκέψης του 19ου έως και τα μέσα του 20ου αιώνα. Ο δικτυωμένος υπολογιστής, η «σύγχρονη εγκυκλοπαίδεια» με την έννοια που της είχαν δώσει ο Ντιντερο ( Diderot) και Νταλαμπερ (D'Alembert) δημιουργούν την νέα συνθήκη και ευτυχώς οι άνθρωποι της διανόησης, του λόγου και των Τεχνών πείσθηκαν για την αξία του. Αυτό είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο ως προς την πρώτη ιδιότητα του καλλιτέχνη, δηλαδή ως διανοητή και πρόκειται να φέρει μεγάλες αλλαγές.
Σε σχέση με το κατασκευαστικό μέρος συμβαίνει κάτι ιδιαίτερα ανατρεπτικό : είναι η ανάπτυξη μιας νέας σύγχρονης ψηφιακής λαϊκής τέχνης, αφού ο καθένας πλέον διαθέτει και γνωρίζει να χρησιμοποιεί εργαλεία οπτικοαουστικής έκφρασης και προβολής. Οι προσωπικές καλλιτεχνικές εκφράσεις μέσα στο youtube, facebοok, στα διάφορα blogs πολλές φορές βρίσκονται πιο μπροστά από πολλά σύγχρονα έργα Τέχνης.
XΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ: Όμως στο ερευνητικό και θεωρητικό έργο σας σημειώνω πως προτιμάτε την αμεσότητα ζωής αποφεύγοντας την ταχυδακτυλουργία των ιδεών και των θολών διατυπώσεων…
Μάνθος Σαντοριναίος: Αποφάσισα να ερευνήσω ένα χώρο θεωρητικό που ήταν απόλυτα αναγκαίος για το έργο μου, ένα χώρο που δεν είχε ερευνηθεί ακόμα επαρκώς. Αυτή η πορεία εξελίχθηκε εντελώς αυθόρμητα. Είναι υπέρτατη ευτυχία να ψάχνεις μέσα στον κόσμο των ιδεών, όταν μάλιστα σήμερα πια αυτός ο κόσμος είναι ιδεατός με ένα ισχυρότερο τρόπο από αυτόν του παρελθόντος.
Μιλάμε για τον άυλο κόσμο της Εικόνας και αγνοούμε το αντίθετο του, δηλαδή την υλική υπόσταση των εννοιών. Αυτή η σχέση είναι το πιο ισχυρό στοιχείο του ψηφιακού πολιτισμού. Οι έννοιες, οι λέξεις, η εικονοποίηση ή καλύτερα χαρτογράφηση της γνώσης έχουν πάρει σάρκα και οστά με τον ψηφιακό πολιτισμό, έχουμε εργαλεία να περιηγηθούμε μέσα σε αυτόν τον κόσμο, να τον επεξεργασθούμε… να κάνουμε αυτά που περιγράφει ο Πλάτωνας στον Φαίδρο σαν «αδύνατο με τεχνητό τρόπο», προσπαθώντας να ενοχοποιήσει τα βιβλία.
Αυτός ο δρόμος που επιλέγω, «αμεσότητα της ζωής» όπως τον ονομάζετε,
καλύπτει την ανάγκη μου για μια καθαρή σκέψη, τη χαρά της ανακάλυψης μιας νέας σύνθεσης των ίδιων λέξεων του παρελθόντος, ή την δημιουργία νέων λέξεων ή εννοιών. Σαν δεύτερη προτεραιότητα βάζω την μεταφορά αυτών των εννοιών σε μια οπτικοαουστική γλώσσα. Για όλους αυτούς τους λόγους είμαι απόλυτα αυτάρκης, θα έλεγα ένας ευτυχισμένος άνθρωπος που δεν εξαρτάται από κανένα σύστημα, με πιθανότητες κάποια στιγμή να διατυπώσω ή να δημιουργήσω κάτι που θα είναι καινούργιο και χρήσιμο.
XΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ: Διακρίνω ότι ως δημιουργός και Επίκουρος Καθηγητής της ΑΣΚΤ δεν αναζητάτε την βολική σχέση των συστημάτων ούτε την ανάδειξη της σχέσης «καλλιτέχνης υπέρτατων ον» …
Μάνθος Σαντοριναίος : Προσπαθώ να διαχωρίζω σε ένα βαθμό το «δημιουργός» με το «δάσκαλος». Σαν δάσκαλος προσπαθώ να μεταφέρω με ένα αντικειμενικό τρόπο στους φοιτητές τις καινούργιες έννοιες και εργαλεία τεχνικά και πνευματικά του ψηφιακού πολιτισμού.
Δεν τους πιέζω καν να ενστερνιστούν τα νέα εργαλεία, θεωρώ κέρδος του μαθήματος κάποιοι να τα δοκιμάσουν και να τα απορρίψουν γιατί δεν τους ταιριάζουν.
Από την άλλη πλευρά η πορεία μου σαν καλλιτέχνης είναι ιδιαίτερα δύσκολη και μοναχική, εκτός των δομών που έχουν την ανάγκη οι νέοι καλλιτέχνες για τα πρώτα τους βήματα. Δεν θα ήθελα να παρασύρω σε αυτό το δρόμο τους φοιτητές μου, μπορώ όμως να τους μεταφέρω τα συμπεράσματα και εμπειρίες από αυτό το δρόμο που είναι χρήσιμα για την πορεία τους.
Αυτά τα συμπεράσματα προς το παρόν είναι τα πιο σημαντικά στοιχεία που έχουν βγει από την δουλειά μου, ευτυχώς αυτό έχει αναγνωρισθεί κυρίως από την διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα με αποτέλεσμα να έχω ξεκινήσει ένα διάλογο με σημαντικούς χώρους του εξωτερικού για την ανάπτυξη ενός άυλου κοινού χώρου για συνεργασία και καλλιτεχνική έκφραση. Επανερχόμαστε στην αρχική μου ιδέα που με αυτήν ξεκίνησα την δραστηριότητα μου, το εργαστήριο του καλλιτέχνη, αλλά με εντελώς νέες διαδικασίες ιδιαίτερα εξελιγμένες στο τεχνολογικό και φιλοσοφικό τομέα.
XΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ: Στο έργο σας διαπιστώνω Τέχνη εν τω γίγνεσθαι. Τέχνη που συμπορεύεται με την ανάπτυξη των επιστημών και του ανθρώπινου πνεύματος. Δεν περιορίζεσθε στις φαινομενικότητες της εικαστικής πράξης. Η καθαρότητα των εννοιών σας δεν επιτρέπουν μηχανιστικές αναλύσεις, φιλολογικές μικροεντυπώσεις και πλασμούς επινοήσεων…
Μάνθος Σαντοριναίος: Έλυσα με τον εαυτό μου κάποια ζητήματα που αποτελούσαν παγίδες για μένα. Δεν νοιώθω σαν πρωτοπόρος καλλιτέχνης με την έννοια της πρωτοπορίας, μια ορολογία που εμφανίζεται στα τέλη του 19ου και δεν νοιώθω την ανάγκη να πείσω κανένα θεωρητικό, γκαλερίστα ή διευθυντή Μουσείου για κάτι τέτοιο, αυτό είναι μια τεράστια ελευθερία. Αντίθετα νοιώθω σαν μάστορας, σαν αλχημιστής. Δίνω στον εαυτό μου την πολυτέλεια να θέλει να δοκιμασθεί στην σύγκριση με τους μεγάλους μάστορες – επιστήμονες και δασκάλους καλλιτέχνες της Αναγέννησης, άσχετα αν κάθε σύγκριση τελικά είναι εναντίον μου.
XΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ: Μιλήστε μας για τον Κέντρο Ψηφιακού Πολιτισμού ΦΟΥΡΝΟΣ.
Μάνθος Σαντοριναίος : Σε αυτό το «Φούρνο» τα χρωστάω όλα. Ήταν ο φούρνος του παππού μου. Εκεί μέσα έμαθα τον κόσμο. Πήγαινα εκεί από τριών χρονών και έπαιζα τα απογεύματα. Ανέπτυξα μια παραμελημένη αίσθηση, την όσφρηση, και μέσα από αυτήν έμαθα τον κόσμο. Καταλάβαινα τις αλλαγές του χρόνου, της ώρας, τις γιορτές, τις Κυριακές από τις μυρωδιές. Και επίσης ανέπτυξα υπερβολικά τις «νοητικές εικόνες» μέσα από τις διηγήσεις των ανθρώπων του. Όλοι μίλαγαν για την Τήνο, το μέρος από όπου έφυγε ο παππούς για να φτιάξει τον Φούρνο και για την θάλασσα. Μεγάλωσα μέσα σε ένα φούρνο, με μια πανδαισία μυρωδιών, και με παρούσα την θάλασσα.
Η μεταμόρφωση του σε Κέντρο Τέχνης ήταν για μένα μια φυσική εξέλιξη αυτής της εμπειρίας και αυτών των συναισθημάτων.
Πρέπει όμως να ομολογήσω ότι η απόφαση για να ξεκινήσουμε αυτή τη περιπέτεια ήταν της γυναίκας μου, εγώ δεν τολμούσα να το κάνω. Από το 2000 έχει και την συνολική ευθύνη των δράσεων του.
Και ο «Φούρνος» (www.fournos-culture.gr ) όπως και εγώ ακολουθεί μια μοναχική πορεία. Κάναμε τα φεστιβάλ Mediaterra για την «Τέχνη και την Τεχνολογία» μια εποχή (1999 - 2006) που ο κόσμος κοίταζε με πολύ επιφυλακτικότητα όλα αυτά τα μέσα, ενώ τώρα, μόλις έγιναν της μόδας όλες αυτές οι καλλιτεχνικές εκφράσεις, και ξεπήδησαν διάφορα τέτοιου είδους φεστιβάλ, ο Φούρνος αναζητά άλλους δρόμους πιο ερευνητικούς και πιο άμεσους προς την ζωή θα έλεγα, μέσα από το Fournos Lab και μια δράση στο διαδίκτυο.
Από τότε που ανέλαβε η Ντοντό Σαντοριναίου τον Φούρνο πάει πολύ καλά, με τελευταία επιτυχία την ανάπτυξη δράσεων για μικρούς θεατές ….όσο για μένα, δεν κάνω για διευθυντής …προτιμώ να ασχολούμαι με το Fournos Lab του Φούρνου. Τελικά είμαι άνθρωπος του εργαστηρίου και της έρευνας, έχω την νοοτροπία του μάστορα, maitre που λένε οι γάλοι, μάστορα του άυλου που πασχίζει να ορίσει μια νέα δομή από ιδέες … Μερικές στιγμές νομίζω ότι έφτασα πολύ κοντά σε αυτό που ψάχνω και άλλες φορές νομίζω ότι ακόμα βρίσκομαι στο πρώτο σκαλοπάτι. Έφτασα όμως στο υπέρτατο σημείο ελευθερίας δηλαδή, όπως λέει ο ποιητής, να μου αρέσει πιο πολύ το ταξίδι από το αποτέλεσμα.
////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Ο Μάνθος Σαντοριναίος, πρωτοπόρος Έλληνας καλλιτέχνης των Πολυμέσων ακολουθεί μια προσωπική μοναχική πορεία αποδεσμευμένος από την θρησκευτικότητα του ιδεαλισμού, την ακινησία της αυθεντίας και τις σειρήνες της μόδας.
Ξεκινώντας την πορεία του στο χώρο της Τέχνης με τη συγκεκριμένη άποψη ότι καλλιτεχνική δραστηριότητα δεν είναι μόνο το έργο Τέχνης αλλά και οτιδήποτε αφορά τον καλλιτέχνη, το 1987 προτείνει σε διεθνές συνέδριο το «Εργαστήριο του καλλιτέχνη την εποχή της πληροφορικής ». Το κείμενο αυτό έχει ιδιαίτερη ιστορική σημασία γιατί στην ουσία περιγράφει το διαδίκτυο δύο χρόνια πριν την πρώτη ανακοίνωση του ιδρυτή του Tim Berners Lee.
Έμπρακτα υποστηρίζει την άποψη του, αφού ασχολείται με ιδιαίτερο ζήλο με την προώθηση του νέου χώρου που αντιπροσωπεύει παράλληλα με το προσωπικό του έργο: Ιδρύει το τμήμα Τέχνης και Τεχνολογίας στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα, Ιδρύει το Κέντρο για τον Ψηφιακό Πολιτισμό Φούρνος και το διεθνές φεστιβάλ Mediaterra. Κάνει την παραγωγή έργων βίντεο τέχνης πολλών καλλιτεχνών, διοργανώνει σεμινάρια, ομιλίες και ταξιδεύει στην Ελλάδα και στο εξωτερικό προωθώντας τις ιδέες του για τον ψηφιακό πολιτισμό.
Μέσα σε αυτές τις δράσεις ή αρχική ιδέα του εργαστηρίου υπάρχει παντού με αποκορύφωμα τη δημιουργία των πρότζεκτ «Ελικόσπιτου», ΜικροΜουσείου ( Mediaterra 01), αλλά και του εργαστηρίου στην Καλών Τεχνών. ( www.medialab.asfa.gr/)
Από το 2000 αφιερώνει το μεγαλύτερο μέρος των δραστηριοτήτων του στο στήσιμο ενός εργαστηρίου Πολυμέσων στην ΑΣΚΤ με στόχο όταν ωριμάσουν οι συνθήκες να γίνει τομέας.
Σε σχέση με το προσωπικό του έργο μετά από μια σημαντική διεθνή καριέρα (5 ατομικές εκθέσεις, οι 2 στο εξωτερικό, 7 αφιερώματα σε διεθνή Φεστιβάλ, 10 θεατρικά πολυθεαματα, παραγωγές έργων για την τηλεόραση κ.α.) κατά την διάρκεια παραγωγής ενός πρότζεκτ « Το ελικόσπιτο » (2000) σε συνεργασία με τον τότε 5χρονο γιό του αποφασίζει να σταματήσει να εκθέτει μέχρι να οργανώσει τα υλικά του.
Αυτή η απόφαση πραγματοποιείται μέσα από μια οκταετή επιστημονική έρευνα, που έχει σαν αποτέλεσμα ένα διδακτορικό και ένα βιβλίο που εκδίδεται στην Γαλλία (De la civilisation du papier a la civilisation du numérique. Edition L’Harmattan) και μια σειρά πρωτοπόρων απόψεων που ακούγονται για πρώτη φορά παγκοσμίως σε σημαντικά συνέδρια. Η πιο σημαντική άποψη είναι η υπόθεση πως ο υπολογιστής δεν είναι «μέσον» αλλά το νέο «υπόστρωμα της μνήμης» του πολιτισμού μας που θα αντικαταστήσει το χαρτί καταλήγοντας στην αιρετική πρόταση ότι για να προχωρήσει η γνώση πρέπει να γράφεται όχι πλέον στο υπόστρωμα του χαρτιού αλλά σε ένα υβριδικό υπόστρωμα που δημιούργησε ο ίδιος για τις ανάγκες του διδακτορικού του και το ονόμασε doctorate machine και το παρουσίασε σαν την εξέλιξη της μορφής των διδακτορικών διατριβών στον 21ο αιώνα.
Σε σχέση με το προσωπικό του καλλιτεχνικό έργο, πιστεύει ότι πρέπει να ξεκινήσει ξανά από την αρχή. Το τελευταίο καιρό εξελίσσει μια ψηφιακή πλατφόρμα για θεατρική και εικαστική πολυμεσική ανάπτυξη και ξεκινάει το επόμενο στάδιο των δραστηριοτήτων με την δημιουργία ενός θεατρικού πολυθεάματος για παιδιά πιστεύοντας ότι αυτοί είναι οι πιο συνεπείς θεατές.
Τελικά το πολυσύνθετο έργο του : έρευνα, Τέχνη, δράσεις, στηρίζεται στην διαλεκτική του ψηφιακού, και αύριο δεν ξέρω ποιου, συμπαντικού πολιτισμού με γνώμονα την ελευθερία της βούλησης που ακροβατεί πάνω από το τεχνολογικό ολοκληρωτισμό με μέτρο ένα νέο Ουμανισμό.
XΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ
////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
